“BAŞIBOZUK”, “MÂLÛMUN ÎLÂMI”,
“ACEMİ KATIR, KAPI ÖNÜNDE YÜK İNDİRİR.”

“Başıbozuk”

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde “düzensiz bir biçimde olan topluluk” ve “karışık, içinden çıkılamayan” anlamları yer alan başıbozuk kelimesinin İngilizcede de karşılığı bulunuyor. Üstelik çok benzer şekilde “bashi-bazouk” şeklinde yazılıyor. Güzel Türkçemizden İngilizceye geçmiş kelimelerden biri olarak yer alıyor.

Bu kelime, 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Mısır’ı işgal eden Napolyon Bonapart’ı oradan çıkartmak için sevk edilen başıbozuk, düzensiz askerler için söylenirken zamanla “dengesiz, olur olmaz şekilde davranan” kişiler için de kullanılmaya başlanmıştır. Başıbozuk kelimesinin etimolojik yolculuğu işte bu yollardan geçiyor.

DEYİMLERİN DÜNYASI

“Mâlûmun îlâmı”

Bilinenin yeniden ve yeni gibi bildirilmesi, bilinen ve açık olan bir şeyi söylemeye, açıklamaya kalkma anlamında kullanılan tabirdir. Herkes tarafından bilinen manasındaki mâlûm ve bildirme manasındaki ilâm kelimesinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

“Mâlumun ilânı” olarak günlük hayatta karıştırılsa da doğru yazılış ve söyleniş şekli “mâlûmun îlâmı”dır.

ATASÖZÜNÜ DİNLE

“Acemi katır, kapı önünde yük indirir.”

Sosyal hayatta ve iş dünyasındaki her işin bir girişi, ardından gelişmesi ve sonucu vardır. O işin eksiksiz olarak yerine getirilmesi için tüm süreçlerinin eksiksiz yapılması gerekir. Ancak o işi ehliyeti olmayan birinin yapmasının bazı sonuçları olur. İşte tam da bu noktada atalarımız sayfalarca yazılarak anlatılacak bir durumu tek bir cümle ile özetleyip bu konudaki hayat dersini bizlere kadar ulaştırmışlar.

Bir işe yabancı olan, o işte tecrübesi olmayan, pek de becerikli olmayan kişi, kendisinden beklenen işi eksik yapar veya istenildiği gibi yerine getiremez. Üstüne bir de tamamlamak yerine daha işin başlangıç anında veya en önemli yerinde işi bırakıverir. “Acemi katır, kapı önünde yük indirir.” atasözü ile tam da bu noktada yapılan mecaz ile durumu tespitini ortaya konmuştur.

Yusuf